Οι Μηδικοί Πόλεμοι ήταν η μεγαλύτερη απειλή που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο Ελληνισμός κατά την Αρχαϊκή περίοδο. Οι Έλληνες κατάφεραν αν βρουν το κουράγιο να αψηφήσουν την καταθλιπτική σε βάρος τους διαφορά ισχύος και να αποκρούσουν τελικά την Περσική επίθεση κατά της Μητροπολιτικής Ελλάδος. Η νίκη του Ελληνικού στόλου στη Σαλαμίνα έθεσε τις βάσεις για την ελληνική ναυτική κυριαρχία στο Αιγαίο. Το 479 π.Χ η νίκη των Ελλήνων στη Μυκάλη εξαφάνισε τα υπολείμματα του Περσικού στόλου και απομόνωσε τις Περσικές φρουρές. που είχαν απομείνει στην Ευρώπη διευκολύνοντας έτσι τους Έλληνες να εκκαθαρίσουν τη Θρακική ακτή και να μεταφέρουν τι επιχειρήσεις στα Ασιατικά παράλια.
Οι πρόσφατα απελευθερωμένες Ελληνικές αποικίες στη Μικρά Ασία φοβόντουσαν την Περσική αντεπίθεση και οι δομές των Ελληνικών κρατικών οντοτήτων της εποχής δεν επέτρεπαν την μακρά παραμονή των στρατευσίμων αγροτών και τεχνιτών μακρυά από την πατρίδα τους. Οι Σπαρτιάτες πρότειναν επάνοδο των Ελλήνων αποίκων στη μητροπόλεις τους αλλά οι Αθηναίοι δήλωσαν ότι θα τους προστάτευαν ως είχαν. Δημιούργησαν την Συμμαχία της Δήλου με σκοπό την συνέχιση του πολέμου κατά των Περσών. Με αυτή την κίνηση υφάρπαξαν την ηγεσία του αντιπερσικού αγώνα από τους Σπαρτιάτες και έδωσαν διέξοδο σε όσους είχαν καταστραφεί από τον πόλεμο.
Η απελευθέρωση των στενών του Βοσπόρου και διάνοιξη των εμπορικών δρόμων με τη Σκυθία άρχισαν να φέρνουν οικονομική ευμάρεια. Πολλοί σύμμαχοι τότε άρχισαν να αναρωτιούνται για την αναγκαιότητα της συνέχισης του πολέμου και των θυσιών που αυτός απαιτούσε. Το 470 π.Χ η Νάξος προσπάθησε να αποχωρήσει από τη συμμαχία αλλά οι Αθηναίοι που ήδη έβλεπαν τη συμμαχία σαν όργανο της μελλοντικής του ηγεμονίας του εξανάγκασαν να επανέλθουν με τη βία. Το παράδειγμα της Νάξου προσπάθησε να ακολουθήσει και η Θάσος αλλά κι αυτή υποτάχθηκε στους Αθηναίους που υπό την ηγεσία του Κίμωνα, της αφαίρεσαν τα δικαιώματα επί της Θρακικής ακτής και ίδρυσαν δικές τους αποικίες.
Εκείνη την περίοδο οι Πέρσες θέλησαν να εκμεταλλευτούν τις δυσκολίες των Αθηναίων και να ανακτήσουν σε πρώτη φάση τα μικρασιατικά παράλια και σε δεύτερη φάση τα νησιά Αιγαίου. Μετά τις καταστροφές της Σαλαμίνας και της Μυκάλης φυσικά δεν μπορούσαν να υπολογίζουν στα Ιωνικά πληρώματα. Μπορούσαν όμως να υπολογίζουν στους αξιόπλοους Φοίνικες υποτελείς τους που ανταγωνίζονταν εμπορικά τους Έλληνες καθώς και τους Κίλικες και τους Κάρες που θα στρατολογούσαν με την προοπτική της λαφυραγωγίας. Πιθανόν να επέταξαν και τα Κυπριακά πλοία γεμίζοντάς τα με Αιθίοπες πεζοναύτες όπως είχαν κάνει το 480 π.Χ.
Ο εχθρικός στόλος άρχισε να συγκεντρώνεται κοντά στον Ευρυμέδοντα στην Παμφυλία, σχεδιάζοντας να κινηθεί στις ακτές της Μικράς Ασίας, υποτάσοντας κάθε πόλη στη διαδρομή του. φέρνοντας τις περιοχές της Ασιατικής Ελλάδας και πάλι υπό τον έλεγχο των Αχαιμενιδών, και θα τους έδινε ναυτικές βάσεις, από τις οποίες μπορούσαν να ξεκινήσουν άλλες ναυτικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο. Το μόνο που χρειάζονταν οι Πέρσες ήταν χρόνος για χρησιμοποιήσουν τους άπειρους πόρους τους. Ο Κίμωνας όμως δεν είχε σκοπό να τους κάνει τη χάρη. Η επανεμφάνιση του Περσικού στόλου κατέδειξε σε όλους ότι η απειλή εξ ανατολών παρέμενε.
Για να προλάβει τη περσική ισχυροποίηση ο Κίμωνας συγκέντρωσε 200 τριήρεις της Συμμαχίας και έπλευσε προς τη Δωρική Εξάπολη στη Δωδεκάνησο. Η εμφάνιση του στόλου έδειξε ότι οι Έλληνες της Μητροπολιτικής Ελλάδας δεν πίστευαν πως οι Έλληνες που συνόρευαν την Περσική Αυτοκρατορία «ήταν μακρυά» και σίγασε κάθε φωνή ηττοπάθειας. Με τις ενισχύσεις που δέχτηκε ο Κίμωνας αύξησε το στόλο του σε 300 πλοία. Μετά το 479 π.Χ οι Έλληνες πίστευαν ότι ήταν ανώτεροι από τους Ασιάτες στη θάλασσα και ο Κίμων είχε το ψυχολογικό πλεονέκτημα. χάρη στο υψηλό ηθικό του στρατεύματος του.
Ο Ελληνικός στόλος έπλευσε προς την πόλη Φασηλίδα. Η οποία πιθανώς υπό την άμεση περσική απειλή και τις μνήμες της Ιωνικής Επανάστασης νωπές αρνήθηκε συνδρομή στο Ελληνικό στόλο. Οι δυνάμεις της Δηλιακής Συμμαχίας ετοιμάστηκαν για να την πολιορκήσουν αλλά με τη μεσολάβηση των Χίων, που είχαν εμπορικούς δεσμούς με την πόλη, η φιλοπερσική μερίδα έχασε την εξουσία και η Φασηλίς ενίσχυσε το ταμείο της Συμμαχίας και ανεφοδίασε τον ελληνικό στόλο. Πιθανών ο Κίμωνας να πήρε τους μισθοφόρους της πόλης μαζί του για να αποφύγει εκπλήξεις από τη φιλοπερσική μερίδα στο μέλλον.
Ο Ελληνικός στόλος έπλευσε προς την κατεύθυνση των περσικών συγκεντρώσεων. Οι περσικές δυνάμεις είχαν σαν ηγέτες τον ναύαρχο Τιθραύστη και στρατηγό τον Φερενδάτη που ήταν συγγενείς του Ξέρξη αλλά πιθανόν μεγάλη επιρροή είχε και ο Αριομάνδης γιος του Γωβρύα που ήταν σατράπης της Καρίας. Ο Κίμωνας που είχε εμπιστοσύνη στο αξιόμαχο των ανδρών του και επιθυμούσε την εκμηδένιση του εχθρού κατάφερε να στριμώξει τον περσικό στόλο στο στόμιο του ποταμού Ευρυμέδοντα.
Οι Πέρσες ηγήτορες δεν είχαν εμπιστοσύνη στο αξιόμαχο των δικών τους δυνάμεων που μάλλον είχαν κι ελλιπή εκπαίδευση και απέφευγαν να ναυμαχήσουν ενώ περίμεναν ενισχύσεις από την Φοινίκη. Οι Κάρες, οι Πάμφυλοι και οι Κίλικες προσέβλεπαν στη λαφυραγωγία και δεν είχαν σκοπό να σκοτωθούν για τις στρατηγικές επιδιώξεις του Πέρση βασιλιά. Τελικά ίσως κάτω απ΄τις πιέσεις του Αριομάνδη που δεν ήθελε να αφήσει τις φιλικές του ακτές στο έλεος του Ελληνικού στόλου αποφάσισαν να ναυμαχήσουν.
Οι Έλληνες αφού έψαλλαν τον παιάνα επετέθησαν όταν δόθηκε το σύνθημα μέσω της σάλπιγγας. Ο Κίμωνας μάλιστα είχε ενισχύσει τα καταστρώματα και είχε αυξήσει των αριθμό των πεζοναυτών πάνω στις τριήρεις. Οι Κάρες και οι Κίλικες που αποτελούσαν την πρώτη γραμμή και έφεραν οπλισμό παρόμοιο με τον ελληνικό αντιστάθηκαν για λίγο.αλλά χωρίς αποφασιστηκότητα. Οι Έλληνες πεζοναύτες κέρδισαν τις συγκρούσεις πάνω στα καταστρώματα και τελικά έκαμψαν την εχθρική αντίσταση. Τα υπόλοιπα περσικά πλοία εγκατέλειψαν τη μάχη χωρίς να προσπαθήσουν σοβαρά να βοηθήσουν την πιεζόμενη πρώτη γραμμή και τα πληρώματά τους κατέφυγαν στην ασφάλεια του στρατού στην παραλία. Οι φλόγες που υψώνονταν από τα κατεστραμμένα πλοία δεν ότι καλύτερο για το ηθικό του περσικού στρατού που παρακολουθούσε από τη ακτή.
Ο Κίμωνας σκέφτηκε ότι με την καταστροφή του περσικού στόλου ο αντικειμενικός σκοπός του είχε επιτευχθεί και ετοιμαζόταν να δώσει διαταγή απεμπλοκής. Οι πεζοναύτες όμως άρχισαν να φωνάζουν επιζητώντας εμπλοκή με τον εχθρό που βρισκόταν στη ακτή. Ο Κίμωνας δίσταζε αναλογιζόμενος τη κόπωση των ανδρών του από τη ναυμαχία αλλά τελικά αποφάσισε να εκμεταλλευτεί το πολεμικό τους μένος και να επιχειρήσει απόβαση κατά μέτωπον του εχθρού θεωρώντας ότι ο κίνδυνος μιας τέτοιας ενέργειας μπορούσε να εξουδετερωθεί από την αποφασιστικότητα των ανδρών του. σε συνδυασμό με τη διστακτικότητα του αντιπάλου.
Οι Πέρσες διοικητές είτε λόγω της σύγχυσης είτε λόγω του χαμηλού ηθικού των στρατευμάτων τους δεν αντέταξαν ενεργητική άμυνα ούτε προσπάθησαν να εμπλακούν με τους οπλίτες την ώρα που αυτοί αποβιβάζονταν ένας ένας από τις ράμπες των πλοίων και προσπαθούσαν να συγκεντρωθούν στα αβαθή ώστε να σχηματίσουν φάλαγγα. Αντίθετα εξαπέλυσαν μια βροχή βλημάτων κατά των Ελλήνων που δεν έδειχναν να επηρεάζονται ιδιαίτερα.χαρη στις βαριές πανοπλίες τους.
Υπό την κάλυψη σφενδονητών και των ακοντιστών που έβαλαν με μια σχετική κάλυψη από τις πρώρες των πλοίων, οι οπλίτες κατάφεραν να σχηματίσουν τη φάλαγγα και να προελάσουν κατά των Περσών που πολεμούσαν με τη δύναμη που δίνει η απελπισία αλλά καθώς δεν ήταν ούτε εξοπλισμένοι ούτε εκπαιδευμένοι για την αντιμετώπιση βαρέως πεζικού όπως οι Έλληνες οπλίτες. Οι μικρές ασπίδες και ο πέλεκυς για άλλη μια φορά απεδείχθησαν ανεπαρκείς στην αντιμετώπιση της φάλαγγα και παρά την απελπισμένη τους αντίσταση οι Πέρσες, τελικά υπέκυψαν.
Οι Έλληνες, διέλυσαν το περσικό στρατόπεδο και συνέλαβαν πολλούς αιχμαλώτους, Επίσης αφού αφαίρεσαν ότι χρήσιμο υπήρχε στα κυριευμένα περσικά πλοία τα κατέστεψαν. Ήταν σύμφωνα με τις πηγές περίπου 200. Τα περσικά όνειρα για επιθετική επιστροφή στο Αιγαίο είχαν θαφτεί μέσα τη ματωμένη λάσπη του Ευρυμέδοντα.
Ο Διόδωρος υποστηρίζει ότι ο Κίμωνας κατέλαβε το περσικό στρατόπεδο με νυκτερινή καταδρομή αφού πρώτα έντυσε μερικούς άνδρες του πάνω στα πλοία με περσικές στολές αλλά αυτό είναι μάλλον απίθανο. Το πιθανότερο είναι ότι με αυτό τον τρόπο εκκαθάρισε με πολύ μεγάλη επιτυχία διάφορα εχθρικά παρατηρητήρια και σημεία αναμετάδοσης σημάτων, εμποδίζοντας έτσι τον εχθρό να έχει σαφή αντίληψη της καταστάσεως. Τα αποτελέσματα φάνηκα όταν ένας φοινικικός στόλος 80 πλοίων που έπλεε προς το σημείο συγκέντρωσης του Ευρυμέδοντα αιφνιδιάστηκε από την παρουσία των Ελλήνων. Ο Κίμωνας εκμεταλλευόμενος την αριθμητική του υπεροχή περικύκλωσε του Φοίνικες και του εξολόθρευσε. Πιθανόν δεν πιάστηκαν καθόλου αιχμάλωτοι καθώς οι Έλληνες γνώριζαν τη Φοινικική συνήθεια να θυσιάζονται αιχμάλωτοι στις πρώρες πριν τη ναυμαχία. Και μάλλον δε θα διέπονταν από…συμφιλιωτική διάθεση! Πολλοί λένε ότι οι καταστροφή των Φοινίκων έλαβε χώρα αμέσως μετά τη μάχη στον Ευρυμέδοντα αλλά αυτό δεν φαίνεται να είναι πραγματικότητα.
Αυτή η νίκη έθεσε τις θαλάσσιες οδούς της ανατολικής Μεσογείου υπό την κυριαρχία των Ελλήνων και τις ελεγχόμενες από τους Πέρσες ακτές στο έλεος των Ελλήνων πεζοναυτών. Είναι ίσως ο βασικός αποτροπής κάθε περσικής εκστρατείας στο Αιγαίο μέχρι το 451 π.Χ. Πολύ πιθανόν πυροδότησε σειρά γεγονότων που οδήγησαν στη δολοφονία του Ξέρξη. Επίσης από τα λάφυρα της νίκης ο Κίμων επισκέυασε το νότιο τείχος των Αθηνών που ονομάστηκε πρός τιμήν του «Κιμώνειο».
Tελικά, χάρη στις νίκες οι Έλληνες συνομολόγησαν με τους Πέρσες την επωφελή για αυτούς «ειρήνη το Καλλία».
Βιβλιογραφία
Παυσανίας «Ελλάδος Περιήγησις-ATTIKA» μτφ. John Dreyden London: Macmillan, 1889
Ηρόδοτος «Ιστορίαι» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Πλούταρχος «Κίμων» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Διόδωρος Σικιελιώτης «Ιστορία» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920.
Συγγραφέας άρθρου: Στέφανος Σκαρμίντζος, M.A. Military History, Μέλος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος