Είδαμε με έκπληξη, αν και όχι απρόσμενα, από το κυριακάτικο ένθετο “Κ” της εφημερίδας “Καθημερινή”, πρωτοσέλιδο αφιέρωμα στη μετάφραση του βιβλίου του Μάικλ Σέρμερ “Συνωμοσίες, Γιατί τόσοι λογικοί άνθρωποι πιστεύουν τόσο παράλογα πράγματα”. Ένα πόνημα, όπως μας διαφημίζεται, αφιερωμένο στην “καταπολέμηση” των θεωριών συνωμοσίας. Ένας ακόμη σταυροφόρος της “ορθολογικής σκέψης” επιστρατεύεται για να μας επαναφέρει στον “ίσιο δρόμο”, μακριά από τις “επικίνδυνες” παρεκκλίσεις της αμφισβήτησης.
Το ερώτημα, όμως, που αυθόρμητα γεννιέται δεν αφορά τόσο το περιεχόμενο του βιβλίου – λίγο ως πολύ, μπορούμε να φανταστούμε τις γνωστές γραμμές υπεράσπισης της εκάστοτε επίσημης εκδοχής. Το καίριο ερώτημα είναι: Γιατί τώρα; Και γιατί τέτοια προβολή;
Μήπως η εσπευσμένη κυκλοφορία (ή τουλάχιστον η προβολή της στην Ελλάδα) και η αγωνιώδης προώθησή του από συγκεκριμένους εκδοτικούς οίκους και μέσα ενημέρωσης, που φημίζονται για τη στήριξή τους στο status quo, υποδηλώνει κάτι βαθύτερο; Μήπως, πίσω από τις πομπώδεις διακηρύξεις περί “αλήθειας” και “επιστήμης”, κρύβεται ένας υπόκωφος φόβος; Ένας πανικός ότι τα θεμέλια των “βεβαιοτήτων” που μας σέρβιραν για χρόνια αρχίζουν να τρίζουν επικίνδυνα;
Είναι σαν να βλέπουμε μια συντονισμένη προσπάθεια να στηθεί ένα ακόμη ανάχωμα απέναντι στο κύμα της αμφισβήτησης που φουντώνει. Καθώς όλο και περισσότεροι πολίτες, κουρασμένοι από τις αντιφάσεις και τα ψεύδη που τους ταΐζουν, αναζητούν εναλλακτικές εξηγήσεις και τολμούν να θέτουν ερωτήματα που παλαιότερα θεωρούνταν “αιρετικά”, κάποιοι φαίνεται πως θορυβήθηκαν.
Η “επιστράτευση” του Σέρμερ, γνωστού για τις θέσεις του και την υπεράσπιση της “επίσημης” αφήγησης, μοιάζει με ύστατη προσπάθεια να φιμωθούν οι φωνές που τολμούν να ψάξουν πίσω από την κουρτίνα. Να στιγματιστεί κάθε κριτική σκέψη ως “συνωμοσιολογία”, κάθε αμφιβολία ως “παράνοια”. Είναι μια τακτική παλιά και δοκιμασμένη: όταν δεν μπορείς να αντικρούσεις τα επιχειρήματα, δυσφημείς τον φορέα τους.
Η ένταση, λοιπόν, με την οποία προωθείται αυτό το βιβλίο, ίσως δεν είναι τίποτα άλλο παρά η ηχώ του τρόμου τους. Τρέμουν στην ιδέα ότι τα ψέματά τους, οι μισές αλήθειες και οι βολικές παραλείψεις αποκαλύπτονται με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου. Τρέμουν μήπως οι πολίτες αρχίσουν να σκέφτονται μόνοι τους, έξω από τα προκατασκευασμένα πλαίσια που τους προσφέρουν.
Ίσως, τελικά, το βιβλίο του Σέρμερ να μην είναι τόσο μια απάντηση στις θεωρίες συνωμοσίας, όσο μια κραυγή αγωνίας ενός συστήματος που βλέπει την αξιοπιστία του να καταρρέει. Και η βιασύνη τους να το προβάλουν, η πιο τρανή απόδειξη ότι κάτι πραγματικά τους φοβίζει. Και αυτό που τους φοβίζει, ίσως να είναι η ίδια η αλήθεια που προσπαθούν τόσο απεγνωσμένα να θάψουν.