Η αρχαιά μας Ολυμπία, υπήρξε ο πιο δοξασμένος ιερός τόπος της αρχαίας Ελλάδας αφιερωμένος στον μέγιστο των θεών μας Δία, πατέρα θεών και ανθρώπων. Ήταν ο τόπος διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων οι οποίοι τελούνταν στο πλαίσιο των Ολυμπίων, της πιο σημαντικής εορτής των Ελλήνων κατά το μεγαλύτερο διάστημα της αρχαιότητας.
Η αφετηρία των Ολυμπιακών Αγώνων τοποθετείται χρονικά στο 776 π.Χ. και τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια κατά την διάρκεια των οποίων σταματούσε κάθε πολεμική σύρραξη.
ΜΕΤΚΑ από πολλούς αιώνες το 393 μ.Χ.Χ έγιναν οι τελευταίοι Ολυμπιακοί Αγώνες και λίγο αργότερα ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Θεοδόσιος Α΄, με διάταγμά του απαγόρευσε οριστικά την τέλεσή τους γιατί θεωρούνταν παγανιστικοί, ενώ επί Θεοδοσίου Β΄, επήλθε η οριστική καταστροφή του ιερού το 426 μ.Χ.Χ.
Ας κάνουμε λοιπόν έναν νοητό περίπατο στον ιερό μας χώρο. Καθώς λοιπόν ξεκινούμε τον περίπατό μας θα δούμε το Γυμνάσιο. Ένα μεγάλο περίκλειστο ορθογώνιο κτήριο με μία μεγάλη αυλή στο μέσον και δωρικές στοές στις τέσσερις πλευρές του. Κτίσθηκε τον 2ο αιώνα π.Χ.Χ και στα τέλη του ίδιου αιώνα προστέθηκε ανάμεσα σ’ αυτό η παλαίστρα, ένα μνημειακό κορινθιακό αμφιπρόστυλο πρόπυλο. Εδώ γινόταν η προπόνηση των αθλητών στα αγωνίσματα που απαιτούσαν εκτεταμένο χώρο, δηλαδή: δρόμο, δίσκο, ακόντιο.
Η Παλαίστρα ήταν ένα Τετράγωνο οικοδόμημα του 3ου αιώνα π.Χ.Χ. , με περίστυλη αυλή, γύρω από την οποία υπήρχαν στεγασμένοι βοηθητικοί χώροι, όπως αποδυτήρια, ελαιοθέσιον (χώρος που αλείφονταν οι αθλητές με λάδι), κονιστήριο (όπου οι αθλητές έβαζαν στο σώμα τους σκόνη ή άμμο), λουτρά, καθώς και αίθουσες με πάγκους για διδασκαλία. Εδώ προπονούνταν οι αθλητές στην πάλη, την πυγμή και το άλμα.
Το επόμενο κτήριο ήταν το Θεηκολεών. Πρόκειται για ορθογώνιο κτήριο με περίστυλη αυλή και δωμάτια γύρω από αυτήν το οποίο αποτελούσε την Έδρα των θεηκόλων, ιερέων της Ολυμπίας, που είχαν αναλάβει την φροντίδα του Ιερού.
Περπατώντας συναντούμε το Ηρώον.
Ένα κυκλικό κτίριο εγγεγραμμένο σε τετράγωνο, όπου υπήρχε βωμός αφιερωμένος σε άγνωστο ήρωα. Στο χώρο του βρέθηκε υστεροελληνιστική επιγραφή με τη λέξη ΗΡΩΟΣ. Έχει διατυπωθεί και η γνώμη ότι αρχικά θα ήταν χώρος θερμών λουτρών και στη συνέχεια μετατράπηκε σε ηρώο.
Ακολουθεί το σημαντικότερο κτήριο για την δημιουργία της αρχαίας ολύμπιας το Εργαστήριο του Φειδία. Ήταν ένα Ορθογώνιο μακρόστενο κτήριο με δύο εσωτερικές κιονοστοιχίες. Κτίστηκε γύρω στο 440-430 π.Χ.Χ. για την κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλματος του Διός από τον Φειδία. Έχει τις ίδιες διαστάσεις με το σηκό του ναού του Διός. Εδώ βρέθηκαν πολλά εργαλεία, γυάλινα κοσμήματα και πήλινες μήτρες που χρησιμοποίησε ο Φειδίας για την κατασκευή του αγάλματος, καθώς και μια μικρή μελαμβαφής οινοχόη, στη βάση της οποίας ο μεγάλος γλύπτης είχε χαράξει το όνομά του “ΦΕΙΔΙΟΥ ΕΙΜΙ”. Τον 5ο αι. μ.Χ.Χ. το εργαστήριο μετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική τρίκλιτη βασιλική.
Το επόμενο χτίσμα είναι τα Λουτρά – Δυτικές Θέρμες. Κοντά στον Κλαδέο ποταμό, κτίστηκαν τον 5ο αι. π.Χ. Λουτρά και Κολυμβητήριο. Τα Λουτρά επεκτάθηκαν γύρω στο 300 π.Χ και στο 100 π.Χ εφοδιάστηκαν με υπόκαυστα. Πλησίον αυτών των Λουτρών κτίσθηκαν στα ρωμαϊκά χρόνια οι λεγόμενες Δυτικές Θέρμες. Τα δάπεδα των δωματίων διακοσμούνταν με ωραιότατα ψηφιδωτά, μερικά από τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα, σε αρκετά καλή κατάσταση.
Ακολουθεί το Σπίτι των Φαιδρυντών ,Νότια του εργαστηρίου του Φειδία, σώζονται ερείπια κτηρίου, που πιθανότατα ανήκουν στο σπίτι των Φαιδρυντών. Οι Φαιδρυντές είχαν την ευθύνη για τη φροντίδα και τη συντήρηση του χρυσελεφάντινου αγάλματος του Δία καθώς και των άλλων αγαλμάτων του Ιερού.
Το επόμενο κτήριο είναι το Λεωνιδαίο. Αποτελούσε έναν Μεγάλο ξενώνα που κτίστηκε στα 330 π.Χ.Χ. Οφείλει το όνομά του στο Νάξιο Λεωνίδα ή Λεωνίδη, που ήταν δωρητής και ο αρχιτέκτονας του κτηρίου. Προοριζόταν για την φιλοξενία των επισήμων. Είναι ένα τετράγωνο κτήριο, που εξωτερικά περιβάλλεται από 138 ιωνικούς κίονες, και στο κέντρο είχε περίστυλη αυλή με 44 δωρικούς κίονες. Ανάμεσα στις δύο κιονοστοιχίες υπήρχαν τα δωμάτια.
Ακολουθεί η Νότια Στοά η οποία αποτελούσε το νότιο όριο του Ιερού με κύρια πρόσοψη προς τον Αλφειό ποταμό. Χρονολογείται στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ.Χ. και είχε μία εξωτερική δωρική κιονοστοιχία και μία εσωτερική κορινθιακού ρυθμού.
Το επόμενο κτήριο είναι το Βουλευτήριο. Ήταν η Έδρα στην οποία συνεδρίαζε το ανώτατο Συμβούλιο του Ιερού, η Ολυμπιακή Βουλή. Η κατασκευή του άρχισε στα τέλη του 6ου αι. π.Χ.Χ. και ολοκληρώθηκε τον 4ο αι. π.Χ.Χ. Αποτελείται από δύο επιμήκη αψιδωτά κτήρια, που συνδέονται μεταξύ τους με ένα τετράγωνο κτίσμα και ιωνική στοά στο Ανατολικό τμήμα τους. Στο τετράγωνο κτίσμα, που βρισκόταν μεταξύ των αψιδωτών κτηρίων, υπήρχε το άγαλμα και ο βωμός του Ορκίου Διός, στον οποίο οι αθλητές και οι κριτές έδιναν τον καθιερωμένο ιερό όρκο πριν τους αγώνες.
Το επόμενο και ποιο σημαντικό κτήριο της αρχαίας ολύμπιας είναι ο Ναός του Διός. Ο γιγάντιος περίπτερος δωρικός ναός, με 6 κίονες στις στενές και 13 κίονες στις μακριές πλευρές καταλαμβάνει την πιο περίοπτη θέση στο ιερό. Υπήρξε έργο του Ηλείου αρχιτέκτονα Λίβωνα. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο ναό της Πελοποννήσου και κτίστηκε μεταξύ του 470-456 π.Χ.Χ Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε κογχυλιάτης λίθος. Αποτελείται από πρόναο, σηκό και οπισθόδομο. Ο πρόναος και ο οπισθόδομος είναι δίστυλοι εν παραστάσι. Στο δάπεδο του πρόναου σώζεται ψηφιδωτό δάπεδο ελληνιστικών χρόνων με παράσταση Τριτώνων. Ο σηκός χωρίζεται σε τρία κλίτη από δύο σειρές δίτονης κιονοστοιχίας. Στο βάθος του σηκού στο κεντρικό κλίτος, βρισκόταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός, έργο του Φειδία, που κατασκευάστηκε γύρω στα 430 π.Χ.Χ. Το άγαλμα, ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου, ύψους 12 μ. περίπου απεικόνιζε το Δία καθισμένο στο θρόνο του. Κρατούσε το σκήπτρο του στο αριστερό χέρι και την φτερωτή θεά Νίκη στο δεξί. (Μετά την κατάργηση των Ολυμπιακών Αγώνων το 393 μ.Χ., το άγαλμα μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου και καταστράφηκε το 475 μ.Χ. από φωτιά). Ο ναός είχε πλούσιο γλυπτό διάκοσμο (εναέτιες συνθέσεις και μετόπες) από παριανό μάρμαρο. Στο ανατολικό αέτωμα απεικονιζόταν η αρματοδρομία μεταξύ Πέλοπα και Οινομάου, με κεντρική μορφή τον Δία. Στο δυτικό αέτωμα η σύγκρουση μεταξύ Λαπιθών και Κενταύρων με κεντρική μορφή τον Απόλλωνα. Οι μετόπες που βρίσκονταν πάνω από την είσοδο του πρόναου και του οπισθόδομου, παρίσταναν τους 12 άθλους του Ηρακλή. Πρόκειται για τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα γλυπτικής του αυστηρού ρυθμού, που ο επισκέπτης του Ιερού έχει την τύχη να θαυμάσει στο Μουσείο της Ολυμπίας, όπου εκτίθενται. Ως κεντρικό ακρωτήριο του ανατολικού αετώματος ήταν μια επίχρυση Νίκη, έργο του φημισμένου γλύπτη Παιωνίου, ενώ στα πλάγια ακρωτήρια είχε τοποθετηθεί από ένας επίχρυσος λέβητας. Ο ναός υπέστη μεγάλες καταστροφές το 426 μ.Χ.Χ. όταν πυρολύθηκε ύστερα από διαταγή του Θεοδοσίου του ΄Β.
Ακολουθεί το Νότιο ανατολικό Κτήριο. Κτίστηκε γύρω στο 400 π.Χ.Χ, στη Ννοτιο Ανατολική γωνία της Άλτεως. Ήταν και ιερό της Εστίας.
Το επόμενο κτήριο είναι η Στοά της Ηχούς. Μια μεγάλη στοά, που κατασκευάστηκε στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. για να χωρίσει την Άλτη από το Στάδιο. Είχε μία εξωτερική κιονοστοιχία δωρικού ρυθμού και μία εσωτερική, ίσως κορινθιακού. Οφείλει το όνομά της στην ακουστική της, ενώ ονομαζόταν και “Επτάηχος”, εφόσον ο ήχος επαναλαμβανόταν 7 φορές. Ονομάζονταν επίσης και “ποικίλη στοά” εξαιτίας των ζωγραφικών πινάκων που διακοσμούσαν το εσωτερικό της.
Προχωρώντας προς το στάδιο αντικρύζουμε την Κρύπτη μια μνημειακή είσοδος του Σταδίου που χτίστηκε τον 3ο αι. π.Χ. για να συνδέσει το στάδιο με το Ιερό. Είναι ένας στενός αψιδωτός διάδρομος, που στο δυτικό του τμήμα απέληγε σε πύλη με κορινθιακούς κίονες.
Ακολουθεί το Στάδιο. Το στάδιο που βλέπει σήμερα ο κάθε επισκέπτης είναι το τρίτο κατά σειρά της Ολυμπίας και χρονολογείται στον 5ο αι. π.Χ.Χ. Το στάδιο των αρχαϊκών χρόνων ήταν απλό, χωρίς κανονικά πρανή (στάδιο Ι) και πρέπει να εκτεινόταν κατά μήκος του ανδήρου των θησαυρών. Η δυτική στενή πλευρά του, που ήταν και το τέρμα, ήταν ανοιχτή προς το Μεγάλο Βωμό του Διός. Στα τέλη του 6ου αι. π.Χ.Χ – αρχές 5ου αι. π.Χ.Χ. μετατοπίζεται λίγο ανατολικότερα και διαμορφώνονται τα πρανή των μακρών πλευρών (στάδιο ΙΙ). Στα μέσα του 5ου αι. π.Χ.Χ. το στάδιο μετατοπίζεται 82 μ. ανατολικότερα και 7 μ. βορειότερα και παίρνει τη μορφή με την οποία σώζεται σήμερα (στάδιο ΙΙΙ). Στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. κατά μήκος του δυτικού πρανούς κτίζεται η στοά της Ηχούς, η οποία χώρισε οριστικά το Ιερό από το Στάδιο. Ο στίβος του σταδίου έχει μήκος 212,54 μ. και πλάτος 28,50 μ. Οι λίθινες αφέσεις (αφετηρία και τέρμα) απέχουν η μία από την άλλη 192,28 μ. Τα πρανή διαμορφώνονται κανονικά στις τέσσερις πλευρές, και δεν είχαν λίθινα καθίσματα, εκτός από λίγα που υπήρχαν για τους επισήμους. Στο νότιο πρανές ήταν η Εξέδρα των Ελλανοδικών και απέναντι, στο βόρειο πρανές, ο βωμός της θεάς Δήμητρας Χαμύνης. Η χωρητικότητα του Σταδίου είναι 45.000 θεατές, που κάθονταν απευθείας στη γη. Γύρω από το στίβο του σταδίου, βρέθηκε σε καλή κατάσταση και ο λίθινος ανοιχτός αγωγός, με μικρές λεκάνες κατά διαστήματα, απ’ όπου οι θεατές έπιναν νερό, όταν παρακολουθούσαν του Αγώνες.
Το επόμενο τμήμα είναι ο Ιππόδρομος. Εκεί διεξάγονταν οι αρματοδρομίες και οι ιπποδρομίες. Βρισκόταν νότια του σταδίου και σύμφωνα με τις πληροφορίες του Παυσανία θα πρέπει να είχε μήκος 600 μ. και πλάτος 200 μ. Η ακριβής θέση του ιπποδρόμου δεν έχει εντοπιστεί, επειδή καταχώθηκε από τις προσχώσεις του ποταμού Αλφειού. Είχε ένα πολύπλοκο σύστημα εκκίνησης, το οποίο περιγράφει πολύ αναλυτικά ο Παυσανίας. Προς τα δυτικά έκλεινε με τη στοά του Αγνάπτου.
Κατά μήκος του αναλημματικού τοίχου του ανδήρου των θησαυρών υπήρχαν οι Ζάνες (πληθυντικός της λέξης Ζευς). Πρόκειται για χάλκινα αγάλματα του Διός, που αφιερώνονταν στο ιερό από τα χρηματικά πρόστιμα που πλήρωναν όσοι παρέβαιναν τους κανονισμούς των Ολυμπιακών Αγώνων. Σώζονται οι 16 βάσεις των αγαλμάτων που ήταν τοποθετημένα μπροστά από την κύρια είσοδο του Σταδίου, την «Κρυπτή», ως παράδειγμα προς αποφυγή για τους αθλητές.
Συνεχίζοντας βλέπουμε το Μητρώο, ένας μικρός δωρικός περίπτερος ναός, με 6 κίονες στις στενές και 11 στις μακριές πλευρές, αφιερωμένος στη Μητέρα των θεών Ρέα (ή Κυβέλη). Κτίστηκε στις αρχές του 4ου αι. π.Χ.Χ.
Το επόμενο τμήμα περιλαμβάνει τους Θησαυρούς. Βρίσκονται σε φυσικό άνδηρο, που σχηματίζεται στο νότιο πρανές του Κρονίου λόφου. Είναι μικρά ναόσχημα οικοδομήματα, που αφιέρωναν διάφορες πόλεις στο Ιερό, για να στεγάσουν τα πλούσια αναθήματά τους στο Δία. Οι θησαυροί άρχιζαν να κτίζονται τον 6ο αι. π.Χ. και ολοκληρώθηκαν στα μέσα του 5ου αι. π.Χ. Ο Παυσανίας αναφέρει δέκα θησαυρούς, όμως η ανασκαφική έρευνα έχει φέρει στο φως συνολικά δώδεκα. Βέβαιη είναι η ταύτιση των θησαυρών των Σικυωνίων, Σελινουντίων, Μεταποντίων, Μεγαρέων και Γελώων.
Περίοπτη θέση έχει το Νυμφαίον ένα ημικυκλικού σχήματος με δύο κυκλικούς ναΐσκους στα δύο άκρα του και δύο ανισοϋψείς δεξαμενές. Κτίστηκε περίπου το 160 μ.Χ.Χ. Στις δεξαμενές του συγκεντρώνονταν τα νερά από τους γύρω λόφους της Ολυμπίας και από εκεί διοχετεύονταν σε όλο το Ιερό με λίθινο αγωγό. Πρόκειται για σημαντικότατο έργο ύδρευσης, που έλυσε το πρόβλημα λειψυδρίας, το οποίο υπήρχε στην Ολυμπία κυρίως κατά την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων.
Ακολουθεί άλλο ένα από τα ποιο σημαντικά κτίσματα της αρχαίας ολύμπιας. Ο Ναός της θεάς Ήρας. Ένας Δωρικός περίπτερος ναός με 6 κίονες στις στενές και 16 στις μακριές πλευρές, που κτίστηκε στα τέλη περίπου του 7ου αι. π.Χ.Χ. Αρχικά οι κίονες και ο θριγκός ήταν ξύλινοι. Σταδιακά, σε διάστημα πολλών αιώνων, αντικαταστάθηκαν με λίθινους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αποτυπώνεται στο μνημείο η εξέλιξη του δωρικού ρυθμού (κυρίως του κιονόκρανου). Ο ναός αποτελείται από πρόναο, σηκό και οπισθόδομο. Ο σηκός χωριζόταν σε τρία κλίτη. Εντός του ναού φυλασσόταν ο δίσκος της ιερής εκεχειρίας καθώς και άλλα πολύτιμα αντικείμενα (όπως η τράπεζα του Κολώτη, η λάρνακα του Κυψέλου κ.ά). Στο βάθος του σηκού πάνω σε βάθρο ήταν στημένα τα αγάλματα της Ήρας και του Διός. Πιθανότατα στο άγαλμα της Ήρας ανήκει το αρχαϊκό λίθινο κεφάλι που εκτίθεται στο Μουσείο της Ολυμπίας. Στο Μουσείο εκτίθεται επίσης και ο Ερμής του Πραξιτέλους που βρέθηκε κατά τις ανασκαφές στο σηκό του ναού, καθώς και το κεντρικό πήλινο ακρωτήριο του ναού. Το Ηραίο της Ολυμπίας αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα δείγματα μνημειακής δωρικής αρχιτεκτονικής.
Μπροστά στο ναό της Ήρας βρίσκετε βωμός της ήρας και εδώ γίνεται η αφή της Ολυμπιακής Φλόγας, κάθε τέσσερα χρόνια. Νότιο Ανατολικά του ναού της Ήρας βρισκόταν ο Μεγάλος Βωμός του Διός, από τον οποίο δεν έχει σωθεί κανένα ίχνος. Ο βωμός ήταν μεγάλος, κωνικού σχήματος και είχε διαμορφωθεί από την τέφρα των θυσιών και της εστίας του Πρυτανείου.
Ακόμα τρία κτήρια είναι το Πελόπιο ένα Ταφικό μνημείο (κενοτάφιο), αφιερωμένο στον ήρωα Πέλοπα. Πρόκειται για μικρό γήλοφο που δημιουργήθηκε κατά τη μυκηναϊκή εποχή. Στα κατώτερα στρώματα του Πελοπίου βρέθηκαν οικοδομικά λείψανα, που χρονολογούνται ήδη από την Πρωτοελλαδική εποχή. Ο γήλοφος περιβάλλεται από πεντάγωνο περίβολο με πρόπυλο, που ανακαινίστηκε τον 6ο αι. π.Χ.Χ., ενώ η σημερινή μορφή του χρονολογείται πιθανότατα τον 5ο αι. π.Χ.Χ.
Το Φιλιππείο ένα Περίπτερο κυκλικό οικοδόμημα με 18 ιωνικούς κίονες εξωτερικά και κορινθιακούς ημικίονες εσωτερικά. Αφιερώθηκε από το Φίλιππο Β΄, τον πατέρα του μεγάλου Αλεξάνδρου στον οποίο οφείλει και την ονομασία του, μετά τη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ.Χ. Το έργο αποπεράτωσε ο Αλέξανδρος επειδή το 336 π.Χ.Χ. δολοφονήθηκε ο Φίλιππος. Ήταν ένα όμορφο, κομψό οικοδόμημα, όπου στο εσωτερικό του (στο σηκό) απέναντι από την είσοδο, σε ένα ημικυκλικό βάθρο ήταν στημένοι πέντε χρυσελεφάντινοι ανδριάντες της βασιλικής οικογένειας (Φιλίππου, Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδας, Αμύντα και Ευρυδίκης), έργα του φημισμένου γλύπτη Λεωχάρους.
Τελος το Πρυτανείο οπου Ήταν η έδρα των πρυτάνεων, αξιωματούχων του Ιερού. Το κτήριο βρίσκεται στη ΒΔ γωνία της Άλτες. Πρόκειται για ένα τετράγωνο οικοδόμημα, η κατασκευή του οποίου άρχισε στον 5ο αι. π.Χ., αλλά υπήρξαν στη συνέχεια διάφορες οικοδομικές φάσεις. Σε έναν από τους χώρους του στεγαζόταν ο βωμός της Εστίας όπου έκαιγε το άσβεστο πυρ, ενώ σε μία από τις αίθουσες γίνονταν οι πανηγυρικές συνεστιάσεις προς τιμή των Ολυμπιονικών και των επισήμων, κατά τη διάρκεια των αγώνων.
Στο Ιερό του Διός υπήρχαν και άλλα οικοδομήματα, κυρίως επαύλεις, οικίες ρωμαϊκών χρόνων.
Ακόμη και σήμερα που έχουν μείνει μόνο τα κατεστραμμένα λιγοστά μαρμαρά η ολύμπια εκπέμπει την ενέργεια της που σκεπάζει ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο.
ΟΡΦΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ