Ο Ηρόδοτος είδε και άκουσε για τα έθιμα πολλών λαών διαφορετικών από τον δικό του. Για έθιμα βαρβάρων –αυτών που βαρβαρίζανε, που μιλούσαν ξένη γλώσσα· για Αιγύπτιους, Βαβυλώνιους, Μασσαγέτες, Ινδούς, Πέρσες. Κάποια από αυτά παραθέτουμε εδώ, όπως και ένα των Ελλήνων, των οποίων ο συγγραφέας ανέφερε όταν αισθανόταν πως χρειάζεται μια αντιπαράθεση.
Η μετάφραση είναι του Άγγελου Βλάχου για την τρίτομη έκδοση από την Ωκεανίδα.
Edwin Long – The Babylonian Marriage Market (πηγή)
Τόμος Α σελ. 214
Έρχομαι τώρα να μιλήσω εκτενέστερα για την Αίγυπτο, γιατί από κάθε άλλη χώρα αυτή έχει πολύ περισσότερα αξιοθαύμαστα πράγματα και έργα άξια να μνημονευτούν. Όχι μόνο ο ουρανός της Αιγύπτου είναι ξεχωριστός και ο Νείλος συμπεριφέρεται διαφορετικά από τους άλλους ποταμούς, αλλά και οι Αιγύπτιοι έχουν αντίθετες από τους υπόλοιπους ανθρώπους συνήθειες και έθιμα. Στην Αίγυπτο οι γυναίκες πηγαίνουν στην αγορά και ασχολούνται με το εμπόριο, ενώ οι άνδρες μένουν στο σπίτι και υφαίνουν. Υφαίνουν με το υφάδι προς τα κάτω, αντίθετα οι άλλοι λαοί το τοποθετούν προς τα πάνω. Τα φορτώματα οι άνδρες τα σηκώνουν επάνω στο κεφάλι τους, ενώ οι γυναίκες τα βάζουν στους θύμους τους. Οι γυναίκες ουρούν όρθιες και οι άνδρες καθιστοί. Για ν’ αφοδεύσουν μπαίνουν στο σπίτι τους, αν και για να φάνε βγαίνουν έξω στους δρόμους, επειδή λένε ότι τα άχρηστα αλλά αναγκαία πράγματα πρέπει κάποιος να τα κάνει κρυφά, ενώ όσα δεν είναι άσχημα μπορεί να τα κάνει φανερά. Καμιά γυναίκα δεν επιτρέπεται να γίνει ιέρεια ούτε αρσενικού ούτε θηλυκού θεού. Μόνο άνδρες είναι ιερείς και για αρσενικούς και για θηλυκούς θεούς. Ο γιος δεν έχει καμιά υποχρέωση να συντηρεί τους γονείς του, αν δεν θέλει, αλλά η κόρη είναι υποχρεωμένη, κι αν ακόμα δεν θέλει.
Στις άλλες χώρες οι ιερείς των θεών έχουν μακριά μαλλιά, ενώ στην Αίγυπτο τα κόβουν. Οι άλλοι άνθρωποι συνηθίζουν όταν πενθούν να κόβουν τα μαλλιά τους, οι Αιγύπτιοι όμως, μόλις πεθάνει δικός τους, αφήνουν τα γένια και τα μαλλιά τους που τα έχουν ήδη κομμένα. Οι άλλοι άνθρωποι ζουν ξεχωριστά από τα ζώα τους· οι Αιγύπτιοι ζουν μαζί τους. Οι άλλοι άνθρωποι τρώνε σιτάρι και κριθάρι- για έναν Αιγύπτιο είναι μεγάλη ντροπή να
Τρέφεται μ’ αυτά, κι έτσι φτιάχνουν το ψωμί τους από ασπροσίτι, που το λένε ζεία. Μαλάζουν το ζυμάρι με τα πόδια, αλλά την λάσπη με τα χέρια και πιάνουν και την κοπριά. Οι άλλοι λαοί, εκτός απ’ όσους το έμαθαν από τους Αιγύπτιους, αφήνουν τα γεννητικά τους όργανα όπως τα έκανε η φύση, ενώ οι Αιγύπτιοι κάνουν περιτομή. Οι άνδρες φορούν δύο ρούχα οι γυναίκες ένα, οι άλλοι άνθρωποι δένουν τους κρίκους και τα σχοινιά του πανιού έξω από την κουπαστή, οι Αιγύπτιοι τα δένουν από μέσα. Οι Έλληνες γράφουν τα γράμματά τους και τους αριθμούς, όταν κάνουν λογαριασμό, από τ’ αριστερά προς τα δεξιά, ενώ οι Αιγύπτιοι από τα δεξιά προς τα’ αριστερά, και παρ’ όλο που γράφουν έτσι, ισχυρίζονται ότι αυτοί γράφουν σωστά και οι Έλληνες γράφουν παράξενα. Έχουν δύο ειδών γράμματα, τα ιερά[1] και τα κοινά.
Είναι υπερβολικά θρήσκοι, περισσότερο απ’ όλους τους ανθρώπους, και έχουν τ’ ακόλουθα έθιμα: Πίνουν από χάλκινα ποτήρια που τα καθαρίζουν καθημερινά και τούτο δεν γίνεται μόνον από κάποιους, αλλά απ’ όλους. Φορούν ρούχα από λινό πάντα φρεσκοπλυμένα και αυτό το προσέχουν πολύ. Κάνουν περιτομή για λόγους καθαριότητας, προτιμώντας να είναι καθαροί παρά πιο ευπρεπείς Και οι ιερείς ξυρίζουν όλο τους το σώμα κάθε τρίτη μέρα, ώστε ούτε ψείρα ούτε άλλο βρομερό ζωύφιο να βρίσκεται επάνω τους όταν υπηρετούν τους θεούς…
Τόμος Α σελ. 172
Το πιο επονείδιστο έθιμο των Βαβυλωνίων είναι το ακόλουθο: Κάθε γυναίκα πρέπει, μια φορά στην ζωή της να πάει στον ναό της Αφροδίτης και να συνευρεθεί με έναν άγνωστό της. Πολλές πλούσιες γυναίκες δεν καταδέχονται να αναμιχθούν με τις άλλες και πηγαίνουν στον ναό με άμαξες σκεπαστές, συνοδευόμενες από πολλούς υπηρέτες και μένουν εκεί, στον ιερό περίβολο. Οι περισσότερες, όμως, κάνουν το εξής: κάθονται στο ιερό της Αφροδίτης έχοντας στο κεφάλι ένα στεφάνι από σχοινί, και είναι πάντοτε πολλές γιατί άλλες φεύγουν και άλλες έρχονται. Υπάρχουν διαβάσεις που καθορίζονται με σχοινιά, από τις οποίες μπορούν να περνούν οι ξένοι ανάμεσα στις γυναίκες και να διαλέγουν. Όταν μια γυναίκα καθήσει εκεί, δεν μπορεί να γυρίσει σπίτι της αν προηγουμένως κάποιος ξένος δεν της ρίξει χρήματα στην ποδιά της και δεν συνευρεθεί μαζί του μέσα στον ναό. Καθώς της ρίχνει τα χρήματα, πρέπει να πει το εξής: «Επικαλούμαι την θεά Μύλιττα». Μύλιττα λένε οι Ασσύριοι την Αφροδίτη. Τα χρήματα μπορεί να είναι οσαδήποτε και η γυναίκα δεν έχει την δυνατότητα να τα αρνηθεί, δεν της επιτρέπεται, γιατί τα χρήματα αυτά είναι ιερά. Η γυναίκα ακολουθεί τον πρώτο που της έριξε χρήματα και δεν μπορεί ν’ αρνηθεί σε κανέναν. Αφού συνευρεθεί και κάνει το ιερό της καθήκον στην θεά, επιστρέφει σπίτι της και έκτοτε, όσα χρήματα κι αν της προσφέρει κανείς, δεν δέχεται να του δοθεί. Εκείνες που είναι όμορφες κι έχουν ουραία κορμοστασιά γυρίζουν γρήγορα στο σπίτι τους, αλλά όσες είναι άσχημες μένουν πολύ καιρό στο ιερό, γιατί δεν μπορούν να εκπληρώσουν το χρέος τους σύμφωνα με το έθιμο. Μερικές μένουν τρία και τέσσερα χρόνια. Παραπλήσια έθιμα υπάρχουν σε μερικά μέρη της Κύπρου[2].
Τόμος Α σελ. 184
[Για τους Μασσαγέτες:]
Τα έθιμά τους είναι τ’ ακόλουθα: Ο καθένας παντρεύεται μία γυναίκα, αλλά όλες οι γυναίκες τους είναι σε κοινή χρήση. Το έθιμο αυτό οι Έλληνες λένε ότι είναι σκυθικό, δεν είναι όμως οι Σκύθες που το έχουν αλλά οι Μασσαγέτες. Αν κάποιος Μασσαγέτης επιθυμήσει γυναίκα, κρεμάει την φαρέτρα του στο αμάξι της και συνευρίσκεται μαζί της άφοβα. Όριο ηλικίας δεν ορίζουν, αλλά άμα κάποιος γεράσει πολύ, μαζεύονται οι συγγενείς του και τον θυσιάζουν μαζί με άλλα ζώα. Ψήνουν όλα τα κρέατα και ευωχούνται. Αυτό είναι το ευτυχέστερο τέλος που μπορούν να έχουν. Αν πεθάνει κανείς από αρρώστια δεν τον τρώνε· τον παραχώνουν στην γη και θεωρούν δυστυχία ότι δεν έφθασε σε ηλικία να θυσιαστεί. Δεν καλλιεργούν τίποτα, αλλά ζουν από ζώα και από ψάρια που υπάρχουν άφθονα στον Αράξη. Πίνουν γάλα. Από τους θεούς μόνο τον ήλιο σέβονται και του θυσιάζουν άλογα. Ο λόγος είναι ότι θέλουν να προσφέρουν στον ταχύτερο θεό το ταχύτερο θνητό πλάσμα.
Οι «αθάνατοι» της Περσικής αυτοκρατορίας (πηγή)
Τόμος Α σελ. 243
[Για τους Αιγύπτιους:]
Στα συμπόσια των πλουσίων, άμα τελειώσει το δείπνο, κάποιος υπηρέτης περιφέρει ένα ξύλινο ομοίωμα νεκρού μέσα στο φέρετρό του, σκαλισμένο και χρωματισμένο όσο το δυνατόν καλύτερα, ώστε να μοιάζει αληθινό, το οποίο έχει μήκος μία έως δύο πήχες. Το δείχνει στον καθένα από τους καλεσμένους λέγοντας: «Βλέπε τον αυτόν και τρώγε και γλέντα, γιατί έτσι θα είσαι όταν πεθάνεις». Αυτή την συνήθεια έχουν στα συμπόσια.
Τόμος Β σελ. 41
Είναι για μένα, λοιπόν, φανερό απ’ όλα αυτά ότι ο Καμβύσης ήταν τρελός, γιατί αλλιώς δεν θα είχε περιπαίξει ιερά και παραδόσεις. Αν κανείς πρότεινε σ’ όλους τους ανθρώπους να διαλέξουν τους καλύτερους νόμους από όσους υπάρχουν, τότε ο καθένας, μετά από σκέψη, θα επέλεγε τους δικούς του νόμους, γιατί οι πάντες θεωρούν τους δικούς τους νόμους πολύ καλύτερους. Δεν είναι, λοιπόν, φυσικό για οποιονδήποτε άλλον, εκτός από τρελό, να περιγελάει αυτά τα πράγματα. Το ότι όλοι οι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι δικοί τους νόμοι είναι καλύτεροι αποδεικνύεται από πολλά τεκμήρια αλλά και από το ακόλουθο: Όταν βασίλευε ο Δαρείος, κάλεσε μερικούς Έλληνες που ζούσαν κοντά του και τους ρώτησε πόσα χρήματα θέλανε για να φάνε τον πατέρα τους όταν θα πέθαινε. Οι Έλληνες αποκρίθηκαν ότι δεν θα το έκαναν με κανέναν τρόπο. Μετά ο Δαρείος κάλεσε μερικούς Ινδούς από τους ονομαζόμενους Καλλατίες, που τρώνε τους γονείς τους άμα πεθάνουν και, μπροστά στους Έλληνες που καταλάβαιναν με διερμηνέα τι λεγόταν, τους ρώτησε για τι ποσόν θα δέχονταν να κάψουν τους γονείς τους όταν θα πέθαιναν. Οι Ινδοί έβαλαν τις φωνές και τον παρακάλεσαν να μη μιλάει μ’ αυτόν τον τρόπο. Αυτά έτσι είναι και μου φαίνεται ότι είχε δίκιο ο Πίνδαρος που είπε: «Η συνήθεια είναι ο βασιλιάς του κόσμου».
Τόμος Β σελ. 307
Τότε οι Αθηναίοι άρχισαν ν’ αποκτούν δύναμη. Είναι φανερό, όχι μόνο με το παράδειγμα αυτό αλλά γενικά, ότι η ελευθερία του λόγου είναι πράγμα πολύ σπουδαίο, γιατί οι Αθηναίοι όσο είχαν τυραννικό πολίτευμα δεν ήσαν διόλου ανώτεροι από τους γείτονές τους στα πολεμικά έργα- όταν όμως απελευθερώθηκαν από τους τυράννους, γρήγορα αναδείχθηκαν καλύτεροι από τους άλλους. Τούτο σημαίνει ότι όσο ήσαν σκλαβωμένοι, δεν ενδιαφέρονταν να είναι γενναίοι, γιατί μόνον ο αφέντης τους θα ωφελούνταν, ενώ μόλις ελευθερώθηκαν, ο καθένας προσπαθούσε να κάνει ό,τι καλύτερο για τον εαυτό του.
Τόμος Γ σελ. 129
[για τον Πέρση Ξέρξη]
Ξεκινώντας, λοιπόν, από την Άβυδο, τα συνεργεία κατασκεύαζαν γέφυρες προς το ακρωτήριο αυτό. Την μια γέφυρα με κάβους από λινάρι την κατασκεύαζαν οι Φοίνικες, την άλλη με κάβους από πάπυρο οι Αιγύπτιοι. Η απόσταση από την Άβυδο ως απέναντι είναι επτά στάδια. Όταν ολοκληρώθηκαν οι γέφυρες, ξέσπασε μεγάλη καταιγίδα, τις έκοψε και διέλυσε τα πάντα.
Μόλις το πληροφορήθηκε ο Ξέρξης, οργίστηκε και διέταξε να μαστιγώσουν τον Ελλήσποντο τριακόσιες φορές και να ρίξουν στο πέλαγος ένα ζευγάρι χειροπέδες. Άκουσα ότι έστειλε και ανθρώπους να στιγματίσουν τον Ελλήσποντο με καυτά σίδερα. Έδωσε διαταγή, ενώ θα μαστιγώνουν την θάλασσα, να λένε τα εξής βάρβαρα και υβριστικά: «Πικρό νερό, ο άρχοντάς μας σε τιμωρεί, επειδή τον αδίκησες, ενώ εκείνος δεν σ’ έβλαψε σε τίποτε. Είτε το θέλεις είτε όχι, ο βασιλιάς Ξέρξης θα σε διαβεί. Και δίκαια κανείς από τους ανθρώπους δεν σου προσφέρει σπονδές, γιατί είσαι θολό και αλμυρό ρέμα». Έτσι διέταξε να τιμωρήσουν την θάλασσα και ν’ αποκεφαλίσουν εκείνους που επιστάτησαν στην ζεύξη του Ελλησπόντου.
Τόμος Γ σελ. 153
[για τους Πέρσες «αθάνατους»]
Αυτοί είχαν στις διαταγές τους όλη την δύναμη του πεζικού εκτός από τους μύριους. Στρατηγός αυτών των δέκα χιλιάδων επίλεκτων ήταν ο Υδάρνης, γιος του Υδάρνη, και ονομάζονταν αθάνατοι για τον εξής λόγο: αν κάποιος απ’ αυτούς πέθαινε είτε στην μάχη είτε από αρρώστια, τον αντικαθιστούσε άλλος στρατιώτης και έτσι ο αριθμός τους δεν ήταν ποτέ ούτε μικρότερος ούτε μεγαλύτερος από δέκα χιλιάδες.
[1] Τα ιερά ήσαν τα ιερογλυφικά
[2] Στην Πάφο και την Αμαθούντα.