Κανείς δεν «συνωμότησε» περισσοτερο απο τον κόντε Διονύσιο Ρώμα στους προεπαναστατικούς χρόνους για την απελευθέρωση της Ελλάδας . Ίσως ούτε και αυτή ακόμα η Φιλική Εταιρεία. Για να το θέσουμε ορθότερα ,αν η Φιλική Εταιρεία υπήρξε η θεωρητική έκφανση της Επανάστασης , ο κόντε Ρώμας υπήρξε ο επιτελικός σχεδιαστής της.
Εμφορείται πλήρως και αδιαμφισβήτητα απο τα ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης και το τρίπτυχο ”Έλευθερία – Ισότης- Αδελφότης .Γιος του Γεωργίου και της Διαμαντίνας Καπνίση πέρασε τα παιδικά του χρόνια στη Ζάκυνθο όπου γεννήθηκε το 1771 και εκεί τελείωσε τις δημόσιες σπουδές του. Στη συνέχεια έφυγε στην Πάδοβα όπου σπούδασε νομικά. Με την επιστροφή του στη Ζάκυνθο, ο νεαρός τότε Ρώμας, ασχολείται με τη νομική. Όμως ο νους του έχει αρχίσει να περιστρέφεται γύρω από την υποδούλωση , που από χρόνια πολλά σκεπάζει την Ελλάδα και παρακολουθεί τις κάποιες κινήσεις αγώνων που έχουν αρχίσει να διαφαίνονται, για την απελευθέρωσή της.
Αυτός καθε αυτός ο αγώνας του Ρώμα εχει αφετηρία οταν αναλαμβάνει την θέση του Γενικού Προξένου της Βενετίας στο Μωριά αλλά και στη Ρούμελη κοντά στα 1794. Εκει θα γνωρίσει και θα αρχίσει την συνομωτική του δράση με τον Νοταρά, τον Μαυρομιχάλη, τον Δεληγιάννη, τον Ζαΐμη, τον Λόντο οι οποίοι ήταν οι πρόκριτοι του Μωριά αλλά και απλούς αγωνιστές , ιδίως με τους κλέφτες των ορεινών περιοχών.
Δεν είναι επιβεβαιωμένο οτι είχε πείσει το Ναπολέοντα να βοηθήσει στην επανάσταση αλλά ειναι ιστορικά τεκμηριωμένο όμως οτι μαζι με τον Μ. Μεταξά, Ε. Θεοτόκη, Σπ. Κοντό, Σ. Χαλκιόπουλο και άλλους θα βρεθούν στο Παρίσι για να χαιρετίσουν τη γέννηση του γιου του Ναπολέοντα. Εκεί στο Παρίσι, ο Ναπολέων θα παρασημοφορήσει τον Ρώμα με το Παράσημο της Λεγεώνος της τιμής . Τότε λέγεται οτι έκανε αναφορά στον Ναπολέοντα για την ανάγκη να συμμετάσχει στην ελληνική εξέγερση.
Ετσι ο Ρώμας εχει αποκτήσει μια δυναμική την οποία εκμεταλλεύτηκε για να συνδράμει περαιτέρω την επανάσταση, δεδομένης δε και της τεκτονικής του ιδιότητας η βοήθεια του είναι καθοριστική . Ήρθε σε οξεία σύγκρουση με τον απολυταρχικό Αρμοστή των Ιονίων νήσων Θ. Μαίτλαντ το 1816 και εγκαταλείπει την Κέρκυρα της οποίας ο Ρώμας ήταν Πρύτανης. Εγκαθίσταται πλέον στην Ζάκυνθο οπου μυείται στην Φιλική Εταιρεία απο τον Αριστείδη Παππά. Εκεί στο αρχοντικό που διαμένει αρχίζουν να μαζεύονται για να σχεδιάσουν την Επανάσταση ολοι αυτοί που μετά θα παίξουν καθοριστικό ρόλο σε αυτήν.
Στο σπίτι του κοντε Ρώμα συντάχθηκε το περίφημο έγγραφο για την αίτηση της Αγγλικής Προστασίας του μαχόμενου Γένους. Στο ίδιο σπίτι βρήκαν καταφύγιο, φαγητό και ύπνο , οταν κυνηγήθηκαν απο τους Τούρκους στον Μωριά αρματολοί και κλέφτες όπως ο Νικηταράς , ο Αναγνωσταράς και πλήθος κόσμου, οι οποίοι μετα απο λίγο αφήνουν πίσω τους την Ζάκυνθο και επιστρέφουν στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα για να ξεκινήσουν την επανάσταση δια της οποίας απελευθερώθηκε μερικώς.
Σε ενα σπίτι πίσω απο το αρχοντικό του διαμένει με δαπάνες του ίδιου του Ρώμα ο Κολοκοτρώνης . Μαζί με τον Κολοκοτρώνη θα συναντηθούν με τον Γάλλο στρατηγό Δανζελώ στον οποίον θα αναπτύξουν τα σχέδια της Ελληνικής Επανάστασης. Οι Άγγλοι ομως απέτρεψαν την κίνηση η οποία αν είχε πέτυχε είναι μάλλον βέβαιο οτι ο Ναπολέων θα είχε πάρει θέση στην υπόθεση της ελληνικής Εθνεγερσίας . Το 1820 αγγλικό στρατιωτικό άγημα απέκλεισε το αρχοντικό του Ρώμα με σκοπό την ανακάλυψη μυστικών πατριωτικών εγγράφων, ενώ ο Ρώμας δικαιολογήθηκε στον τοποτηρητή Ross, τέκτονα χαμηλότερου βαθμού, ότι επρόκειτο για τεκτονικά έγγραφα και έτσι σταμάτησε κάθε ενέργεια. Παρ’ όλα αυτά για να αποφύγει την καταδίωξη των Άγγλων και τη φυλάκιση, ο Δ. Ρώμας κατέφυγε στη Βενετία, όπου παρέμεινε για τέσσερα χρόνια.
Η Επανάσταση ομως είχε ξεκινήσει, η οποία μπορεί να ενηλικιώθηκε στην Πελλοπόνησο , αλλά γεννήθηκε στα Επτάνησα και δη στη Ζάκυνθο .Γενικότερα στα Επτάνησα οφείλει μεγαλύτερη αναγνώριση η Ελλάδα απο αυτήν που έχει επιδείξει μέχρι σήμερα διοτι :
Α) Εκεί γεννήθηκε στα 1800 η Ιόνιος Πολιτεία(Repubblica Settinsulare) η οποια μπορεί να διατηρήθηκε μόνο 7 χρόνια αλλα ηταν το πρώτο ελληνικό κρατίδιο με σημαία δική του και βουλή .Ηταν η πρώτη φορά που ο ελληνικός λαός κέρδισε το δικαίωμα να κυβερνάται από μόνος του, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453.
Β) Η ενσωμάτωση της Επτανήσου με την άλλη Ελλάδα το 1864, αποτέλεσε την πρώτη ικανοποίηση, έστω φαινομενικά, της πολιτικής της Μεγάλης Ιδέας. Οι Επτανήσιοι έφεραν στην Κοινοβουλευτική ζωή της Ελλάδας την εμπειρία τους από αγώνες πολιτικούς, εθνικούς, κοινωνικούς.
Γ) Στα Επτάνησα γεννήθηκε ο μεγαλύτερος ”συνωμότης” της Ελευθερίας , ο κόντε Διονύσιος Ρώμας.
Το 1824 οταν η Επανάσταση κινδυνεύει ο Ρώμας είναι και πάλι παρών . Ιδρύει την Επιτροπή Ζακύνθου προκειμένου να ενισχυθεί οικονομικά ο αγώνας και εκεί πλέον διέθεσε ολη του την περιουσία. Κατηγορήθηκε βεβαίως ( πράγμα που δεν είναι ευρέως γνωστο) μαζί με τον Κολοκοτρώνη και Πλαπούτα για συνωμοσία εναντίον του Όθωνα απο την αντιβασιλεία , αλλά αθωώθηκε και μάλιστα ο Όθωνας τον τίμησε με το ανώτερο παράσημο του Ταξιάρχη του Σωτήρος και τον ονόμασε Σύμβουλο της Επικρατείας.
Πέθανε πάμφτωχος ίσως και λίγο ξεχασμένος το 1857 , πριν προλάβει να δει την ενσωμάτωση των Επτανήσων με την Έλλαδα. Οτι είχε και δεν είχε ο Ζακυνθινός τούτος άρχοντας το έδωσε στον αγώνα για την Ελευθερία στερούμενος στο τελος της ζωής του τα αγαθά τα οποία ειχε κληρονομήσει κατα την γέννηση του.
Η πιο αγαπημένη του φράση ήταν
«Ημείς ομιλούμεν με πράξεις και όχι με φράσεις κενάς από ουσίαν».
Του Στυλιανου Καβαζη.